*❒ ♦महर्षि वाल्मिकी♦ ❒*
━━═•●◆●★◆★●◆●•═━━
"अद्यकवी महर्षी वाल्मिकी"
*"रामायण"* वाल्मिकी ऋषींद्वारे रचलेले एक महाकाव्य असून त्याला हिंदू धर्मामधे पवित्रग्रंथाचा दर्जा आहे. संशोधनानुसार रामायणाचा रचनाकाळ इ.स.पू. पाचवे शतक ते इ.स.पू. पहिले शतक यादरम्यान निर्धारित केला गेला आहे.
महर्षि वाल्मीकिंना काही लोक निम्न जातिचे मानतात. पण वाल्मीकि रामायण तसेच अध्यात्म रामायण येथे त्यांना प्रचेताचे पुत्र मानले गेले आहे. मनुस्मृतिनुसार प्रचेतस यास वसिष्ठ, भृगु आदिंचा बंधु म्हाटले आहे. व्याध जन्मात शंख ऋषिंच्या सत्संगाने रामनामाच्या जपाने ते दुसर्या जन्मात अग्निशर्मा या नावाने होते. सप्तर्षिंच्या सत्संगाने मरा मराचा दीर्घकाळ जप, अंगावर वारूळ वाढेपर्यंत केल्याने ते पुढे वाल्मीकि नामाने प्रसिद्ध झाले आणि त्यांनी वाल्मीकि रामायणाची रचना केली. वाल्मिकी वर्णित राजनीति अत्यंत उच्च कोटीची आहे. तिच्यापुढे सर्व राजनैतिक विचार तुच्छ प्रतीत होतात.
रामायणाची मुख्य कथा अयोध्येचा राजपुत्र रामाची पत्नी सीतेचे रावणाकरवी अपहरण, आणि तत्पश्चात रामहस्ते रावणाचा संहार अशी आहे. ग्रंथानुसार वाल्मिकी ऋषींनी रचलेल्या या काव्याचा रामाच्या मुलांनी लव-कुश प्रचार केला.नंतरच्या काळातील संस्कृत काव्यांच्या छंद रचनाशैलीवर रामायणाचा गाढा प्रभाव दिसून येतो. रामायणाचा उल्लेख नीतीकथा, तात्विक व भक्तिसंबंधित चर्चांमध्ये येतो. राम , सीता , लक्ष्मण , भरत , हनुमान व कथेचा खलनायक रावण आदि पात्रेभारतीय सांस्कृतिक प्रज्ञेचा हिस्सा बनले आहेत. रामायणाचा प्राचीन भारताच्या प्रमुख साहित्यकृतींवर व भारतीय उपखंडातीलकला व संस्कृतीवर सखोल प्रभाव दिसतो.
सर्वात जुने हस्तलिखित ११व्या शतकातील आहे वाल्मीकी रामायणाच्या प्रतींच्या उत्तर भारत व दक्षिण भारत प्रदेशातील अनेक प्रादेशिक आवृत्या मिळाल्या आहेत. यात रामाच्या जन्मापासून अवतारसमाप्तीपर्यंतचे जीवन सात कांडांत विभाजित केले आहे.
1) *बाल कांड* – रामाचा जन्म, बाल्य, वनवासी होण्यापूर्वीचे अयोध्यॆतील दिवस, विश्वामित्रांनी राक्षससंहाराकरता वनात नेणे, सीता स्वयंवर- आदि घटनांचा समावेश.
2⃣ *अयोध्या कांड* – या भागात कैकेयी दशरथाद्वारे रामास वनवासात धाडते. दशरथाचा पुत्रशोकाने मृत्यु होतो.
3⃣ *अरण्य कांड* – वनवासातील रामाचे जीवन, सीतॆचे अपहरण या भागात चित्रित केली आहे.
4⃣ *किष्किंधा कांड* – सीतॆच्या शोधातील राम किष्किंधेच्या वानर साम्राज्यात दाखल होतो. तिथे त्यास सुग्रीव, हनुमंत आदि कपिवीर भेटतात. वानरसैन्य सीतॆसहुडकणे प्रारंभ करते.
5⃣ *सुंदर कांड* – या भागात हनुमंताचे विस्ताराने वर्णन येते. हनुमंताचे आणखी एक नाव म्हणजे सुंदर. या नावावरून या कांडास सुंदर कांड असे नाव आहे. हनुमान सम्रुद्र लंघून लंकॆत प्रवेशितो. लंकादहन घडवितो. सीतॆच्या रावणाच्या राज्यातील अशोकवन येथील उपस्थितीबद्दल रामास कळवितो.
6⃣ *युद्ध कांड* - या भागात राम - रावण यांचे युद्ध, रावण संहार, त्यानंतर रामाचे सपरिवार अयोध्येस पुनरागमन व श्रीरामाचा पट्टाभिषेक यांचे वर्णन आहे.
7⃣ *उत्तर कांड* – रामाने सीतेचा लोकनिंदेमुळे केलेला त्याग, लव-कुश यांचा जन्म, रामावतार समाप्ती यांचे वर्णन.
💥वाल्मिकी रामायण हे एकुण २४,००० श्लोकांचे आहे. सात कांडात, एकुण ५०० प्रकरणांचा विस्तार एवढे साहित्य एका रामायणात आहे. विविध राजे, तत्कालिन संस्कृती, एकमेकांसोबतचे राजकारण, समाज, आचार विचार ह्यांचा समग्र समूह म्हणजे रामायण. भारतीय संस्कृती त्यातून पुरेपूर दिसते त्यामुळे रामायण हे वेदकालीन संस्कृती वा इ स पूर्व संस्कृती मधील फार मोठा मैलाचा दगड ठरते. बाल, अयोध्या, आरण्य, किष्किंधा, सुंदर, युद्ध आणि उत्तरकांड हे ते सात कांड आहेत. रामायण हे वाल्मिकी ऋषींनी लिहीले व ते ह्यासर्वाचे साक्षीदार होते असे आपण मानतो. पण त्याच बरोबर वाल्याचा वाल्मिकी हे राम नाम उलटे जपल्यामुळे मरा मरा ऋषी झाले अशी कथाही आपल्याला सांगितली गेली.
🔷रामायणाचा प्राचिन भारताच्या प्रमुख साहित्यकृतीवर व भारतीय उपखंडातील कला व संस्कृतीवर सखोल प्रभाव दिसतो.
🎯वाल्मिकी रामायणात सांगतलेला प्रभु श्रीराम हा मर्यादा पुरूषोत्तम आहे.
कवीच्या दिव्य प्रतिभेतून साकार झालेले हे महन्मंगल व्यक्तिमत्व आहे.
त्यानुसार मानवी जीवनाशी संबंधित असलेल्या सर्व भूमिकांचा परमोच्च, उत्तुंग आदर्श म्हणजे श्रीप्रभू रामचंद्र.
✅ *आदर्श राजा,*
✅ *आदर्श पुत्र,*
✅ *आदर्श बंधू,*
✅ *आदर्श सखा,*
✅ *आदर्श पती,*
✅ *आदर्श नेता,*
✅ *आदर्श विराग्रणी,*
"महर्षी वाल्मिकी नी 'रामायणाच्या' माध्यमातून भारतीय संस्कृतीचे जीवनव्यापी शाश्वत मूल्ये मांडली.
त्यांचा प्रभाव संपूर्ण जगात पसरला.
No comments:
Post a Comment